Hoppa yfir valmynd
26. mars 2001 Félags- og vinnumarkaðsráðuneytið

Mál nr. 11/2000: Dómur frá 26. mars 2001.

Ár 2001, mánudaginn 26. mars, var í Félagsdómi í málinu nr. 11/2000.

Bifreiðastjórafélagið Sleipnir

gegn

Reykjavíkurborg og

Starfsmannafélagi Reykjavíkurborgar

kveðinn upp svofelldur


D Ó M U R :

Mál þetta var dómtekið að loknum munnlegum málflutningi 12. mars sl.

Málið dæma Eggert Óskarsson, Gylfi Knudsen, Ingibjörg Benediktsdóttir, Gísli Gíslason og Gunnar Sæmundsson.


Stefnandi er Bifreiðastjórafélagið Sleipnir, kt. 600269-2409, Mörkinni 6, Reykjavík.

Stefndi er Reykjavíkurborg, kt. 530269-7609, Ráðhúsi Reykjavíkur, Tjarnargötu 11, Reykjavík og Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar, kt. 620269-2989, Grettisgötu 89, Reykjavík.


Dómkröfur stefnanda

l. Að viðurkennt verði með dómi að stefnandi, Bifreiðastjórafélagið Sleipnir fari með samningsaðild fyrir eftirtalda 10 strætisvagnabifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur, þeirra Einars Helga Kjartanssonar, kt. 221252-6169, Jóns Gunnarssonar, kt. 140360-3419, Magnúsar Hannessonar, kt. 211249-8959, Maríasar Sveinssonar, kt. 300848-3709, Ólafs B. Heimissonar, kt. 020961-7169, Rúnars Matthíassonar, kt. 020839-4819, Sigríðar Á. Hilmarsdóttur, kt. 070757-5089, Sigurðar R. Sigurbjörnssonar, kt. 210650-4749, Skúla Sigurðssonar, kt. 010642-3669 og Þorsteins Y. Jónssonar, kt. 210667-3269, við gerð kjarasamninga við Reykjavíkurborg vegna starfa þeirra sem bifreiðastjórar hjá Strætisvögnum Reykjavíkur.

2. Að viðurkennt verði með dómi að stefnda, Reykjavíkurborg, sé skylt frá og með 1. júlí 2000 að halda eftir og greiða til stefnanda félagsgjöld ofangreindrara tíu bifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur, er gengu úr Starfsmannafélagi Reykjavíkur og í félag stefnanda, Bifreiðastjórafélagið Sleipni.

3. Að stefndu verði dæmdir til að greiðslu málskostnaðar að skaðlausu.


Dómkröfur stefnda, Reykjavíkurborgar

Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda.

Þá gerir stefndi kröfu um málskostnað úr hendi stefnanda samkvæmt mati dómsins.


Dómkröfur stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar

Stefndi krefst sýknu af kröfum stefnanda.

Krafist er málskostnaðar að mati dómsins.

Með úrskurði uppkveðnum 16. nóvember sl. var hafnað kröfum stefndu um frávísun málsins. Með dómi Hæstaréttar uppkveðnum 13. desember sl. var sá úrskurður staðfestur.


Málavextir

Með bréfi dags. 30. mars 2000 til stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar, sögðu 57 bifreiðastjórar hjá Strætisvögnum Reykjavíkur sig úr Starfsmannafélagi Reykjavíkurborgar frá og með 3l. mars 2000 að telja. Er í bréfinu vísað til þess skilyrðis starfsmannalaganna, þ.e. 4. mgr. 6. gr. laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna, að uppsögn þurfi að berast með þriggja mánaða fyrirvara, en samkvæmt því telur stefnandi að þessir bifreiðastjórar séu lausir undan skuldbindingum við Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar þann l. júlí 2000. Í bréfinu segir að frá og með sama tíma, þ.e. l. júlí 2000, teljist þeir fullgildir félagsmenn í Bifreiðastjórafélaginu Sleipni, þar sem þeir hafi sótt um inngöngu. Með bréfi þessu fylgdi listi með undirskriftum 57 strætisvagnabifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur (SVR)

Með bréfi stefnanda til Strætisvagna Reykjavíkur, dags. 11. júlí 2000, var þess óskað að félagsgjöld umræddra starfsmanna yrðu greidd til stefnanda frá 1. júlí 2000 að telja.

Með bréfi SVR til stefnanda dags. 20. júlí 2000 var beiðni um innheimtu félagsgjalda hafnað með vísan til umsagnar kjaraþróunardeildar stefnda, Reykjavíkurborgar.

Með bréfi stefnanda til stefnda, Reykjavíkurborgar, dags. 23. ágúst 2000, var fyrri beiðni stefnanda áréttuð og þess krafist að stefndi innheimti félagsgjöld fyrir stefnanda vegna hins tiltekna hóps félagsmanna. Jafnframt fór stefnandi fram á það við stefnda að viðurkenndur yrði samningsréttur félagsins fyrir hönd umræddra bifreiðastjóra.

Með bréfi stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar, til stefnanda dags. 23. ágúst 2000 var tilkynnt að af þeim 57 bifreiðastjórum SVR, sem sagt höfðu sig úr starfsmannafélaginu, þá séu eingöngu 27 eftir í þeim hópi, en hinir 30 hafi ýmist hætt störfum eða dregið úrsagnir sínar úr Starfsmannafélagi Reykjavíkurborgar til baka. Með bréfi þessu fylgdi listi yfir nöfn þeirra 27 bifreiðastjóra hjá SVR, sem sagt höfðu sig úr starfsmannafélaginu og gengið í félag stefnanda og héldu fast við þá ákvörðun sína.

Með bréfi stefnda, Reykjavíkurborgar, til stefnanda dags. l. september 2000 var ítrekuð synjun á báðum kröfum stefnanda, þ.e. að halda eftir félagsgjöldunum og viðurkenna samningsaðild stefnanda.

Með bréfi lögmanns stefnanda til stefnda, Reykjavíkurborgar, dags. 15. september 2000 voru sett fram rök fyrir þeirri skyldu stefnda, Reykjavíkurborgar, að halda eftir félagsgjöldunum. Einnig var ítrekuð krafa um viðurkenningu samningsréttar stefnanda.

Í málinu hafa verið lögð fram gögn um það af hálfu stefnda, Reykjavíkurborgar, að hluti þeirra vagnstjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur, sem höfðu gengið úr Starfsmannafélagi Reykjavíkurborgar hafi dregið úrsögn sína til baka og óskað eftir félagsaðild að nýju hjá félaginu. Við aðalmeðferð málsins 12. mars sl. breytti stefnandi kröfugerð sinni þannig að dómkröfur hans miðast við 10 bifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur, sem eru félagsmenn stefnanda.

Stefndi, Reykjavíkurborg, hefur hafnað beiðni stefnanda um innheimtu félagsgjalda og um viðurkenningu á samningsrétti vegna umræddra bifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur.

Stefndi, Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar, sem er aðili að kjarasamningi við meðstefnda, Reykjavíkurborg, um störf bifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkurborgar hefur einnig hafnað dómkröfum stefnanda í málinu.


Málsástæður og lagarök stefnanda

Krafa stefnanda er tvíþætt. Annars vegar að viðurkennt verði með dómi að stefnandi fari með samningsaðild fyrir nafngreinda 27 bifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur við gerð næstu kjarasamninga við stefnda, Reykjavíkurborg. Hins vegar að viðurkennt verði með dómi, að stefnda, Reykjavíkurborg, verði gert skylt að halda eftir félagsgjöldum þessara 27 bifreiðastjóra og félagsmanna stefnanda frá l. júlí 2000 að telja.


Viðurkenning á samningsaðild

Stefnandi telur að stefnda, Reykjavíkurborg, sé skylt að viðurkenna formlega að stefnandi, Bifreiðastjórafélagið Sleipnir, fari með samningsaðild fyrir áðurnefnda 27 bifreiðastjóra sem starfa hjá SVR við gerð næstu kjarasamninga við stefnda, Reykjavíkurborg. Stefndi, Reykjavíkurborg, hafi hafnað kröfu stefnanda í þessum efnum, þar sem stefnandi "uppfylli ekki ákvæði 5. gr. laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna", eins og segir í bréfi stefnda dags. l. september 2000.

Stefnandi bendir á að félagsmenn hans fullnægi ákvæðum 5. gr. starfsmannalaganna um formlega menntun og lögformleg starfsréttindi, en sérstaka menntun og starfsréttindi þurfi til að keyra fólksflutningabifreiðir, auk þess sem ýmis sérákvæði gildi um þessa starfsstétt, svo sem varðandi vinnutímatilskipun o.fl. Félagssvæði stefnanda nái til stærsta hluta landsins, sbr. l. gr. laga stefnanda.

Stefnandi vísar máli sínu til stuðnings í dóm Félagsdóms í máli nr. 9/1999, þar sem komist sé að þeirri niðurstöðu að víkja beri fjöldatakmörkunum 3. töluliðs 5. gr. laga nr. 94/1986 til hliðar, þar sem ákvæði þetta brjóti í bága við 2. mgr. 74. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 11. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem staðfestur sé með lögum nr. 62/1994. Stefnandi telur að þessi dómur Félagsdóms taki alfarið til tilviks stefnanda. Með þessum dómi hafi Félagsdómur skorið úr um þetta ágreiningsefni, sem liggi fyrir í máli þessu.

Innheimta félagsgjalda

Samkvæmt 6. gr. laga nr. 55/1980 um starfskjör launafólks og skyldutryggingu lífeyrisréttinda sé atvinnurekanda skylt að halda eftir af launum starfsmanns iðgjaldi hans til viðkomandi stéttarfélags samkvæmt þeim reglum, sem kjarasamningar greina. Hvað teljist viðkomandi stéttarfélag komi fram m.a. í H.1988:1464 (1470), en í niðurstöðum héraðsdómsins komi fram þessi skilgreining, sem Hæstiréttur gerir ekki athugasemdir við. "Ætla verður að með viðkomandi stéttarfélagi sé í skilningi nefndrar lagagreinar átt við það stéttarfélag sem starfsmenn atvinnurekandans eiga aðild að." Ekki sé umdeilt að umræddir 27 aðilar séu frá 1. júlí 2000 félagsmenn stefnanda, en ekki stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar. Stéttarfélag þessara 27 bifreiðastjóra hjá SVR sé Bifreiðastjórafélagið Sleipnir, en ekki Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar. Ekki hafi verið ágreiningur um það að félagsgjald teljist til iðgjalds í merkingu 6. gr. laga nr. 55/1980.

Stefnandi áréttar að í 15. gr. laga stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar, segi eftirfarandi: "Til að standa straum af kostnaði við starfsemi félagsins, greiða félagsmenn árgjald til þess, samkvæmt ákvörðun aðalfundar, og skal miðast við hundraðshluta fastra launa. Félagsmönnum ber að greiða sérstakt árgjald til B.S.R.B. samkvæmt ákvörðun bandalagsþings. Árgjaldið takist hlutfallslega af launum í hverjum mánuði." Þeir 27 bifreiðastjórar hjá SVR, sem um ræðir séu ekki félagsmenn Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar. Lög félagsins heimili ekki að innheimta félagsgjöld af öðrum en félagsmönnum Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar. Félagið geti ekki gert ríkari kröfur um greiðslur til sín, en lög félagsins heimila því, eins og það hafi gert og stefnandi sé að krefjast breytinga á. Verði ekki séð að lögþvingun breyti ákvæðum laga starfsmannafélagsins.

Varðandi það að öðru leyti, hvort starfsmanni hjá Reykjavíkurborg sé skylt að greiða félagsgjald til stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar, þrátt fyrir að viðkomandi hafi sagt sig formlega og löglega úr starfsmannafélaginu og gengið í annað stéttarfélag, sem hann greiði félagsgjald til, og stéttarfélag starfsmannsins þannig orðið annað, í þessu tilviki félag stefnanda, er einnig vísað til eftirfarandi félagsdóms í máli nr. 4/1998: Sjúkraliðafélag Íslands gegn íslenska ríkinu og Starfsmannafélagi ríkisstofnana.

Í dómsniðurstöðunni segir m.a. þetta: "Samkvæmt 2. mgr. 7. gr. laga nr. 94/1986 ber Sigurbjörgu Grétarsdóttur að greiða gjöld til Starfsmannafélags ríkisstofnana eins og hún væri félagsmaður, en engin skylda er til aðildar að félagi þessu. Skylda til greiðslu gjalda til þess félags, sem fer með samningsaðild fyrir starfsmann brýtur hvorki í bága við félagafrelsisákvæði 74. gr. stjórnarskrár lýðveldisins, né 11. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr, lög nr. 62/1994 eða 4. gr. laga nr. 80/1938."

Með gagnályktun frá þessum orðum sé ljóst á hinn bóginn, að fari stéttarfélag ekki lengur með samningsaðild fyrir viðkomandi launþega, þá mun gjaldtaka þess stéttarfélags ekki vera lögmæt gjaldtaka.

Stefndi, Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar, fari ekki lengur með samningsaðild fyrir þá 27 félagsmenn stefnanda, sem starfa hjá SVR og höfðu sagt sig með lögmætum hætti úr starfsmannafélaginu. Breyti engu þótt starfsmannafélagið hafi áður farið með samningsréttinn. Verði að telja að þessi niðurstaða Félagsdóms í máli nr. 4/1998 með gagnályktun leiði til bindandi túlkunar á 2. mgr. 7. gr. laga nr. 94/1986 þess efnis að það brjóti m.a. í bága við félagafrelsisákvæði 74. gr. stjórnarskrárinnar íslensku og 11. gr. mannréttindasáttmála Evrópu að innheimta félagsgjöld af fyrrverandi félagsmönnum í Starfsmannafélagi Reykjavíkurborgar, sem gengið hafa löglega úr félaginu og í annað stéttarfélag, þ.e. stéttarfélag stefnanda, sem hafi þann tilgang samkvæmt lögum sínum, sbr. 2. gr., að sameina alla launþega sem starfa við stjórn fólksflutningabifreiða og eiga heimili á félagssvæðinu í eitt stéttarfélag.

Í áðurnefndum félagsdómi í máli nr. 9/1999 milli Vélstjórafélags Íslands og stefnda segir m.a. þetta í dómsniðurstöðunni:

"Reglan um samningsfrelsið er ein af meginstoðum samningaréttarins, enda þótt hún sæti ýmsum undantekningum. Við mat á frávikum frá reglunni verður að hafa í huga að samningsfrelsið er meginregla og frávikin frá henni ber að skýra þröngt. Augljóst er að það er undantekning frá þeirri reglu að þvinga félagsmenn eins stéttarfélags til að fá öðru stéttarfélagi, sem þeir hafa sagt sig úr og vilja ekki vera í, umboð sitt til kjarasamninga, en til þess kemur ef kröfur stefndu í máli þessu verða teknar til greina. Þetta verður að hafa í huga við túlkun á tilgreindu ákvæði 5. gr. laga nr. 94/1986.

Samkvæmt tilvitnuðu stjórnarskrárákvæði og 11. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, eiga menn rétt á að stofna félög í sérhverjum löglegum tilgangi. Sá réttur nær ekki aðeins til þess að vera félagsmaður heldur einnig til þess að láta til sín taka starfsemi félagsins, þar með að fela stéttarfélagi sínu umboð til að gera kjarasamning."

Þótt hér sé vísað til og fjallað um 5. gr. starfsmannalaganna nr. 94/1986, enda snérist ágreiningur þess máls eingöngu um samningsaðild, en ekki greiðslu félagsgjalda, þá hljóti sömu sjónarmið að gilda hvað snertir ákvæði l. og einkum 2. mgr. 7. gr. sömu laga, sem fjallar um greiðslu félagsgjalds eða ígildi þess. Í því sambandi má benda á eftirfarandi:

Í 2. mgr. 7. gr. laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna, kemur fram efnislega, að starfsmaður hjá Reykjavíkurborg skuli greiða félagsgjald til Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar, þótt hann hafi sagt sig úr því félagi og gengið í annað stéttarfélag, eins og segir í 2. mgr. "greiði til þess stéttarfélags, sem hann ætti að tilheyra", sem væntanlega í þessu tilviki hér sé Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar. Hér er greinilega verið að tala um þvingaða skylduaðild að stéttarfélagi innan opinbera geirans eða a.m.k. þvingaða greiðsluskyldu, sem stefnandi telur að standist heldur ekki, enda hluti af því sama. Hér sé í raun um skattlagningu að ræða, sem renni til að fjármagna félagsstarfsemi, sem skattgreiðandinn eigi ekki aðild að.

Þessi tvígreiðsla félagsgjalda þýði í raun að mönnum sé nánast gert ókleift að segja sig úr Starfsmannafélagi Reykjavíkurborgar á gildistíma kjarasamnings, sem geti þess vegna verið nokkur ár, þar sem viðkomandi launþegi verði hvort sem er að greiða félagsgjald til starfsmannafélagsins, þótt hann sé farinn úr félaginu og greiði í annað stéttarfélag, félag sem hann vill vera félagi í. Hann verði að greiða tveimur stéttarfélögum stéttarfélagsgjald.

Með þessu fyrirkomulagi sé viðkomandi gert að fjármagna rekstur þess stéttarfélags, sem hann vildi ekki vera í, og muni ekki leita lengur til og njóti heldur engrar fyrirgreiðslu hjá eða réttinda í, svo sem atkvæðaréttar, kjörgengis eða eins eða neins, sbr. 4. gr. laga Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar. Með ákvæði 2. mgr. 7. gr. starfsmannalaganna sé verið að leggja stein í götu þeirra launþega, sem vilji nýta sér ákvæði stjórnarskrárinnar og mannréttindasáttmála Evrópu um félagafrelsi með því að gera mönnum það fjárhagslega erfitt að skipta um stéttarfélag, þar sem þeir þurfi þá að greiða tveimur aðilum félagsgjald, þ.e. stéttarfélagi sem þeir vilji vera í og stéttarfélagi, sem þeir vilji alls ekki vera í.

Þetta fyrirkomulag brjóti í bága við jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar í 65. gr., þar sem tilgreindir 27 bifreiðastjórar hjá SVR og félagsmenn stefnanda, sem mál þetta fjalli um, þurfi að greiða tvöfalt félagsgjald, þegar aðrir félagsbundnir launþegar þurfi eingöngu að greiða félagsgjald til eins stéttarfélags og þá þess stéttarfélags, sem þeir séu aðilar að. Hér sé um fjárhagslega og félagslega mismunun að ræða, sem brjóti berlega í bága við 65. gr. stjórnarskrárinnar og þau ákvæði mannréttindasáttmála Evrópu, alþjóðasamnings um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi og alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, sem vitnað sé til í eftirfarandi kafla um lagarök.

Það fái ekki staðist að vera gert að greiða félagsgjald til að fjármagna stéttarfélag, sem viðkomandi geti ekki hugsað sér að starfa í og hafi sagt sig úr, njóti engra réttinda í og hafi engin áhrif á starfsemina, sæki ekki um neina þjónustu til og fái því enga fyrirgreiðslu lengur hjá o.s.frv. o.s.frv. Það liggi í augum uppi að viðkomandi fyrrum stéttarfélag, í þessu tilviki Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar, muni þar fyrir utan ekki mylja undir þá aðila, sem sýnt hafi hug sinn í verki til félagsins með því að yfirgefa það og ganga í annað stéttarfélag.

Þá bendir stefnandi á að í kjarasamningi Reykjavíkurborgar og Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar fjalli gr.11.2.1 í kjarasamningnum um félagsgjöld. Þar komi fram að óski félagið eftir því að Reykjavíkurborg innheimti félagsgjöld, skuli starfsmannafélagið afhenda borginni lista yfir gjaldskylda félagsmenn. Jafnframt geti Reykjavíkurborg sem launagreiðandi fellt niður af listanum starfsmenn, "ef vafi þykir leika á, hvort um aðild að félaginu er að ræða." Af þessu megi ráða að kjarasamningurinn sjálfur gerir ekki ráð fyrir því, að Reykjavíkurborg greiði félagsgjöld til Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar frá starfsmönnum, sem ekki séu lengur í starfsmannafélaginu. Samkvæmt þessu ákvæði sé Reykjavíkurborg óheimilt að greiða félagsgjöld af þeim tilgreindu 27 bifreiðastjórum hjá SVR til Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar. Lögð er áhersla á það, að hvorki lög Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar né kjarasamningur félagsins við Reykjavíkurborg geri ráð fyrir því að þeir starfsmenn borgarinnar, sem ekki séu félagsmenn í starfsmannafélaginu skuli greiða félagsgjöld. Ákvæði 2. mgr. 7. gr. laganna um kjarasamninga opinberra starfsmanna séu í engu samræmi við þann grundvöll, sem þau ættu að byggjast á og hér hafi verið rakið. Af þeim sökum telur stefnandi að þau standist ekki tilvitnuð ákvæði stjórnarskrárinnar eða þeirra mannréttindasáttmála, sem vitnað sé til.

Samkvæmt 2. mgr. 6. gr. laga nr. 55/1980 um starfskjör launafólks o.fl. sé atvinnurekanda skylt að halda eftir af launum starfsmanns iðgjaldi hans til viðkomandi stéttarfélags, þ.m.t. töldu félagsgjaldi. Viðkomandi stéttarfélag þessara 27 bifreiðastjóra hjá SVR sé stefnandi, Bifreiðastjórafélagið Sleipnir. Þangað beri stefnda, Reykjavíkurborg, að greiða félagsgjaldið, en ekki til stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar. Með því að neita að greiða félagsgjaldið til stefnanda hafi stefndi, Reykjavíkurborg, brotið m.a. í bága við 2. mgr. 6. gr. laga nr. 55/1980.

Stefnandi telur að ákvæði nefndrar 2. mgr. 7. gr. starfsmannalaganna fái ekki staðist og brjóti í bága við ákvæði 2. mgr. 74. gr. ísl. stjórnarskrárinnar, sbr. 65. gr., 72. gr. og 75. gr., og 10. gr. og 11. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um félagafrelsi, sem ekki síst megi leiða af niðurstöðum í dómum Félagsdóms og hér hafi verið vitnað til í máli nr. 4/1998 og máli nr. 9/1999. Einnig brjóti 2. mgr. 7. gr. starfsmannalaganna gegn 15. gr. laga Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar og gr. 11.2.1 í kjarasamningi milli stefndu. Með vísan til þess telur stefnandi, að ólögmætt sé að stefndi, Reykjavíkurborg, haldi eftir og greiði til stefnda Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar félagsgjald af tilgreindum 27 bifreiðastjórum hjá SVR, sem hafi sagt sig úr starfsmannafélaginu og gengið í Bifreiðastjórafélagið Sleipni. Jafnframt sé stefnda, Reykjavíkurborg, skylt að halda eftir og greiða til stefnanda umkrafin félagsgjöld af þessum aðilum, sbr. 2. mgr. 6. gr. laga nr. 55/1980.

Stefnandi byggir kröfur sínar á 2. mgr. 74. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 65. gr. um jafnræði þegnanna, 72. gr. um friðhelgi eignarréttarins og 75. gr. um atvinnufrelsi. Þá er vísað í 10. og 11. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, 8. gr. alþjóðasamnings um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi, sbr. lög nr. 10/1979 og 22. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, sbr. lög nr. 10/1979. Einnig er vísað til 2. mgr. 6. gr. laga nr. 55/1980 um starfskjör launafólks o.fl. Vísað er til dóma Félagsdóms í málunum nr. 4/1998 og nr. 9/1999. Kröfu sína um málskostnað byggir stefnandi á 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991.


Málsástæður og lagarök stefnda, Reykjavíkurborgar

Um viðurkenningu á samningsaðild

Í máli þessu sé óumdeilt að áskilnaður 3. tölul. 5. gr. laga nr. 94/1986, um kjarasamninga opinberra starfsmanna, um lögformleg starfsréttindi eða formlega menntun sem jafna má til slíkra starfsréttinda, hafi að geyma lögmæt skilyrði til að öðlast samningsrétt samkvæmt nefndum lögum. Í málinu sé því fyrst og fremst deilt um hvort hlutaðeigandi starfsmenn Strætisvagna Reykjavíkur uppfylli þau skilyrði sem áðurnefnt ákvæði 3. tölul. 5. gr. laganna gerir að skilyrði fyrir samningsaðild.

Af hálfu stefnda, Reykjavíkurborgar, eru sýknukröfur á því byggðar að stefnandi sé ekki lögformlegur samningsaðili né heldur fari hann með samningsumboð/ samningsaðild fyrir þá 10 bifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur sem um ræðir í máli þessu. Stefnandi uppfylli ekki skilyrði sem tilgreind séu í 5. gr. laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna til að öðlast samningsaðild. Stefnandi, Bifreiðastjórafélagið Sleipnir, geti því ekki farið með samningsumboð á grundvelli fyrrgreindra laga né heldur komið fram fyrir hönd félagsmanna í því tilliti.

Af hálfu stefnda er því mótmælt, sem fram kemur í stefnu, að félagsmenn stefnda fullnægi ákvæðum 5. gr. laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna um formlega menntun og lögformleg starfsréttindi. Af hálfu stefnda, Reykjavíkurborgar, er því mótmælt að formleg menntun í skilningi áðurnefnds ákvæðis geti falist í "sérstakri menntun og starfsréttindum til að keyra fólksflutningabifreiðar, auk þess sem ýmis sérákvæði gildi um þessa starfsstétt, svo sem varðandi vinnutímatilskipun o.fl."

Ákvæði 5. gr. laga nr. 94/1986, um kjarasamninga opinberra starfsmanna, kveði á um skilyrði sem stéttarfélög þurfi að uppfylla til að öðlast rétt til að vera samningsaðili. Samkvæmt 3. tölul. 5. gr. geti félag, sem taki til a.m.k. 2/3 hluta starfsmanna, sem undir lögin heyra og séu í starfsstétt með lögformleg starfsréttindi eða uppfylla skilyrði um formlega menntun sem jafna má til slíkra starfsréttinda og að þeir félagsmenn séu 40 eða fleiri, öðlast rétt til að vera samningsaðili. Ákvæði laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna hafi ekki að geyma frekari skýringar á gildissviði áðurnefndrar 5. gr. Í greinargerð sem fylgdi frumvarpi til laga um kjarasamninga opinberra starfsmanna segi að 3. tölul. 5. gr. fjalli um samningsumboð fagfélaga. Í lokamálslið greinargerðar segir í umfjöllun um 3. tölul. 5. gr.

"Grein þessi tekur til þeirra starfsstétta sem hafa starfsréttindi sem bundin eru í lögum eða reglugerðum svo og fagstétta sem þurfa hliðstæða sérhæfingu og sérþjálfun til þeirra starfa sem þær annast. Er hér annars vegar um að ræða starfsstéttir, svo sem kennara, hjúkrunarfræðinga, fóstrur, sjúkraliða, verkfræðinga, arkitekta, tæknifræðinga, sjúkraþjálfara o.s.frv., þar sem sérstök ákvæði í lögum eða reglugerð kveða á um starfsréttindi og rétt til notkunar á starfsheitum. Hins vegar er um að ræða fagfélög starfsmanna sem hafa lokið hliðstæðu námi og sérhæfingu og framangreindar stéttir. Er þar fyrst og fremst um að ræða háskólamenntaða starfsmenn."

Af hálfu stefnda, Reykjavíkurborgar, er á því byggt að bifreiðastjórar hjá Strætisvögnum Reykjavíkur uppfylli ekki skilyrði áðurnefndrar 5. gr. laga nr. 94/1986, um kjarasamninga opinberra starfsmanna og geti hvorki talist starfsstétt með lögformleg starfsréttindi né heldur uppfylli þeir skilyrði um formlega menntun sem jafna má til slíkra starfsréttinda. Af hálfu stefnda er því haldið fram að hið fyrra skilyrði, þ.e. starfstétt með lögformleg starfsréttindi, verði að grundvallast á beinum lagaákvæðum er veiti tiltekinni starfsstétt tiltekin starfsréttindi, sbr. t.d. slökkviliðsmönnum skv. ákvæðum laga nr. 41/1992, um brunavarnir og brunamál. Það sé því skilyrði til slíkra starfsréttinda að fjallað sé um þau í lögum en stefnandi hafi hvorki sýnt fram á né reynt að sýna fram á grundvöll meintra starfsréttinda. Af hálfu stefnda er því enn fremur mótmælt að bifreiðastjórar sem um ræðir í máli þessu uppfylli skilyrði um formlega menntun sem jafna má til slíkra starfsréttinda. Með formlegri menntun sé samkvæmt nefndu ákvæði átt við menntun sem aflað sé hjá menntastofnunum sem starfa á grundvelli sérstakra laga eða heimilda. Í greinargerð sem fylgdi frumvarpi til laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna segir að með 3. tölul. nefnds ákvæðis sé gert ráð fyrir samningsumboði fagfélaga, þ.e. félaga sem taki til a.m.k. tveggja þriðju hluta heillar starfsstéttar sem sé með lögformleg starfsréttindi eða uppfylli skilyrði um formlega menntun sem jafna má til slíkra starfsréttinda. Sýknukrafa stefnda byggi á því að bifreiðastjórar hafi hvorki lögformleg starfsréttindi né heldur formlega menntun sem jafnað verði til slíkra starfsréttinda. Þeir starfsmenn Strætisvagna Reykjavíkur, sem sagt hafa sig úr Starfsmannafélagi Reykjavíkurborgar og gengið í Bifreiðastjórafélagið Sleipni, hafi hvorki lögformleg starfsréttindi né uppfylli skilyrði um formlega menntun sem jafna má til slíkra starfsréttinda. Meiraprófsréttindi ökumanna uppfylli ekki þau skilyrði sem löggjafinn hafi sett og verði ekki jafnað til formlegrar menntunar fagfélaga eins og tilgreint sé í greinargerð með frumvarpi til laga um kjarasamninga opinberra starfsmanna.

Af hálfu stefnda, Reykjavíkurborgar, er áréttað að í áðurnefndri afstöðu stefnda til erindis stefnanda, Bifreiðastjórafélagsins Sleipnis, felist engin afskipti af stéttarfélagsaðild hlutaðeigandi bifreiðastjóra. Í reynd sé það svo að stefnda varði það engu hvaða stéttarfélögum hlutaðeigandi starfsmenn eigi aðild að. Af hálfu stefnda er á það bent að samkvæmt 6. gr. laga nr. 94/1986 skuli eigi nema eitt stéttarfélag hafa rétt til samningsgerðar við sama vinnuveitanda fyrir sömu starfsstétt. Samkvæmt 4. og 5. gr. laga nr. 94/1986 eiga stéttarfélög sem starfa á grundvelli laganna rétt til að vera samningsaðilar. Í þessu felist að ríki og/eða sveitarfélagi sé skylt að gera kjarasamninga við félögin vegna félagsmanna þeirra sem starfa hjá viðkomandi aðila að uppfylltum almennum skilyrðum. Bifreiðastjórafélagið Sleipnir sé stéttarfélag samkvæmt lögum nr. 80/1938. Ríki og/eða sveitarfélögum sé ekki skylt að gera kjarasamninga við stéttarfélög sem starfa samkvæmt lögum nr. 80/1938. Heimild opinberra aðila til að gera kjarasamninga við þessi stéttarfélög takmarkist af reglum laga nr. 94/1986, m.a. 6. gr. laganna, þar sem fram sé sett sú meginregla að ekki skuli nema eitt stéttarfélag hafa samningsrétt við sama vinnuveitanda um sömu starfsstétt. Í ljósi þess að Reykjavíkurborg hafi alla tíð samið við Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar um starfsheiti bifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur og með vísan til 6. gr. laga nr. 94/1986 sé Reykjavíkurborg óheimilt að semja um það starfsheiti við annað stéttarfélag og beri þegar af þeirri ástæðu að sýkna stefnda af öllum kröfum í þessu máli. Til viðbótar framangreindu liggi fyrir að stefnandi uppfylli ekki skilyrði til samningsréttar samkvæmt ákvæðum fyrrnefndrar 5. gr. laga nr. 94/1986.


Um innheimtu félagsgjalda

Af hálfu stefnda er því mótmælt að fyrirmæli þau sem fram koma í 2. mgr. 7. gr. laga nr. 94/1986 brjóti gegn ákvæðum 2. mgr. 74. gr. stjórnarskrár, sbr. 65. gr., 72. gr. og 75. gr. og 10. gr. og 11. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um félagafrelsi, ákvæði 15. gr. laga Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar og gr. 11.2.1 í kjarasamningi. Er því enn fremur mótmælt að synjun stefnda, Reykjavíkurborgar, á því að draga stéttarfélagsgjöld af tilgreindum 10 starfsmönnum sé ólögmæt. Sú fullyrðing stefnanda sé bæði röng og órökstudd. Afstaða stefnda byggi á skýrum lagaheimildum og styjiðst auk þess við túlkanir dómstóla, sbr. t.d. dóm Félagsdóms í máli nr. 4/1998.

Til stuðnings sýknukröfu vísar stefndi, Reykjavíkurborg, m.a. til grundvallarreglna íslensks vinnuréttar um túlkun kjarasamninga. Þá vísar stefndi til laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna einkum 5. og 6. gr. Málskostnaðarkrafa stefnda byggir á 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.


Málsástæður og lagarök stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar

Andmæli stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar við dómkröfu stefnanda byggjast m.a. á eftirfarandi atriðum:

Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar sé stéttarfélag í skilningi laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna.

Bifreiðastjórafélagið Sleipnir sé stéttarfélag sem starfi samkvæmt lögum nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur.

Samkvæmt 3. gr. laga nr. 94/1986 fari sveitarstjórnir með samningsfyrirsvar fyrir sveitarfélög. Reykjavíkurborg sé sveitarfélag og gildi lög nr. 94/1986 um samskipti borgarinnar og þeirra stéttarfélaga sem starfi eftir sömu lögum, þ.m.t. Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar.

Samkvæmt 4. og 5. gr. laga nr. 94/1986 eigi stéttarfélög sem starfa á grundvelli laganna rétt til þess að vera samningsaðilar. Í þessu felist að ríki og/eða sveitarfélagi sé skylt að gera kjarasamninga við félögin vegna félagsmanna þeirra sem starfa hjá viðkomandi aðila, að uppfylltum almennum skilyrðum.

Ríki og/eða sveitarfélögum sé ekki skylt að gera kjarasamninga við stéttarfélög sem starfa samkvæmt lögum nr. 80/1938.

Heimild opinberra aðila til þess að gera kjarasamninga takmarkist af 6. gr. laga nr. 94/1986 þar sem fram sé sett sú meginregla að ekki skuli nema eitt stéttarfélag hafa samningsrétt við sama vinnuveitanda fyrir sömu starfsstétt. Ef fallist væri á kröfu stefnanda um viðurkenningu á að hann fari með samningsaðild fyrir þennan hóp starfsmanna Reykjavíkurborgar, þá felist jafnframt í því sú afstaða að á meðstefnda hvíli skylda til að gera kjarasamning við hvert það stéttarfélag, sem starfsmenn borgarinnar, margir eða fáir, kunni að ganga í eða vilja stofna. Slík niðurstaða sé augljóslega í andstöðu við grundvallarreglurnar í lögum nr. 94/1986.

Ýmsar skyldur séu lagðar á opinbera starfsmenn sem ekki verði lagðar á félagsmenn almennu verkalýðsfélaganna. Samkvæmt 5. tl. 1. mgr. 19. gr. laga nr. 94/1986 um kjarasamninga nái heimild til þess að taka þátt í verkfalli ekki til þeirra sem starfa við nauðsynlegustu öryggisgæslu og heilbrigðisþjónustu. Lagareglan sé sett til þess að tryggja að ekki verði neyðarástand þótt opinberir starfsmenn fari í verkfall. Sambærileg skylda verði ekki lögð á félagsmenn almennu verkalýðsfélaganna. Þótt til verkfalls komi hjá félagsmönnum Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar sé unnt að tryggja rekstur stofnana Reykjavíkurborgar svo lengi sem starfsmennirnir lúti reglum laga nr. 94/1986. Slíkt væri ekki unnt ef lög nr. 80/1938 giltu um starfsmennina.

Stefndi, Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar, telur að af framangreindu leiði að meðstefndi, Reykjavíkurborg, hafi kjarasamningsskyldu við félagið um störf strætisvagnabílstjóra og jafnframt sé borginni óheimilt að gera kjarasamning við Bifreiðastjórafélagið Sleipni um sömu störf.

Af hálfu stefnda, Starfsmannafélags Reykjavíkurborgar, er því ekki haldið fram að vagnstjórarnir hafi skyldu til þess að vera félagsmenn í Starfsmannafélagi Reykjavíkurborgar og jafnframt er viðurkennt að þeim sé heimilt að ganga í Bifreiðastjórafélagið Sleipni eða hvert annað löglegt félag sem þeir vilji eiga aðild að. Tilvísunum stefnanda til stjórnarskrárvarins jafnræðis, félaga- og skoðanafrelsis er mótmælt sem sakarefninu óviðkomandi. Sama gildi um tilvísanir til 10. og 11. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Að mati stefnda fari því fjarri að brotið sé gegn grundvallarmannréttindum þessara einstaklinga þótt þeir geti ekki átt lögvarinn rétt til þess að þvinga meðstefnda til samningsgerðar á sviði þar sem hann sé þegar samningsbundinn Starfsmannafélagi Reykjavíkurborgar. Um þessi sjónarmið er m.a.vísað til niðurstöðu Félagsdóms í málinu nr. 4/1998.

Að öðru leyti er tekið undir málsástæður, lagarök og tilvísun til réttarreglna, sem fram koma í greinargerð meðstefnda.


Niðurstaða

Samkvæmt 1. tl. kröfugerðar stefnanda er krafist viðurkenningar á því að stefnandi fari með samningsaðild fyrir tilgreinda tíu bifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur við gerð kjarasamninga við Reykjavíkurborg vegna starfa þeirra sem bifreiðastjórar hjá Strætisvögnum Reykjavíkur. Sú krafa stefnanda á undir Félagsdóm samkvæmt 1. tl. 1. mgr. 26. gr. laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna. Samkvæmt 1. gr. laganna gilda þau um alla starfsmenn sem eru félagar í stéttarfélögum sem samkvæmt 4. og 5. gr. laganna hafa rétt til að gera kjarasamninga samkvæmt þeim. Í 1. mgr. 5. gr. laga nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur segir að stéttarfélög séu lögformlegur samningsaðili um kaup og kjör meðlima sinna, enda hafi félagið í samþykktum sínum ákveðið að láta starfsemi sína taka til slíkra málefna. Samkvæmt 1. gr. laga Bifreiðastjórafélagsins Sleipnis er félagið aðili að Alþýðusambandi Íslands og samkvæmt 2. gr. laganna er tilgangur þess m.a. að vinna að sameiginlegum hagsmunamálum félagsmanna, svo sem með því að semja um kaup og kjör. Stefnandi er því stéttarfélag sem öðlast getur rétt til samningsaðildar á grundvelli 1. mgr. 5. gr. laga nr. 94/1986. Í málinu kemur til skoðunar hvort fullnægt sé skilyrðum 3. tl. 5. gr., sbr. 1. mgr. 6. gr. laga 94/1986 um samningsaðild stefnanda.

Stefnandi byggir á því að félagsmenn hans fullnægi ákvæðum 3. tl. 5. gr. laganna um formlega menntun og lögformleg starfsréttindi, en sérstaka menntun og starfsréttindi þurfi til aksturs fólksflutningabifreiða, auk þess sem ýmis sérákvæði gildi um þessa starfsstétt, svo sem varðandi vinnutímatilskipun o.fl. Félagssvæði stefnanda nái til stærsta hluta landsins, sbr. l. gr. laga stefnanda. Af hálfu stefndu er á því byggt að bifreiðastjórar hjá Strætisvögnum Reykjavíkur uppfylli ekki skilyrði 3. tl. 5. gr. laga nr. 94/1986 og geti hvorki talist starfsstétt með lögformleg starfsréttindi né heldur uppfylli þeir skilyrði um formlega menntun sem jafna megi til slíkra starfsréttinda.

Í athugasemdum með 5. gr. frumvarps til laga um kjarasamninga opinberra starfsmanna er tekið fram að 3. tl. 5. gr. geri ráð fyrir samningsumboði fagfélaga. Í lokamálsgrein athugasemda við 5. gr. segir svo um 3. tl.

"Grein þessi tekur til þeirra starfsstétta sem hafa starfsréttindi sem bundin eru í lögum eða reglugerðum svo og fagstétta sem þurfa hliðstæða sérhæfingu og sérþjálfun til þeirra starfa sem þær annast. Er hér annars vegar um að ræða starfsstéttir, svo sem kennara, hjúkrunarfræðinga, fóstrur, sjúkraliða, verkfræðinga, arkitekta, tæknifræðinga, sjúkraþjálfara o.s.frv., þar sem sérstök ákvæði í lögum eða reglugerð kveða á um starfsréttindi og rétt til notkunar á starfsheitum. Hins vegar er um að ræða fagfélög starfsmanna sem hafa lokið hliðstæðu námi og sérhæfingu og framangreindar stéttir. Er þar fyrst og fremst um að ræða háskólamenntaða starfsmenn."

Bifreiðastjórafélagið Sleipnir telst ekki vera starfsstétt með "lögformleg starfsréttindi" í skilningi tilvitnaðs lagaákvæðis, eins og túlka ber það samkvæmt fyrirliggjandi lögskýringargögnum. Þá verður ekki heldur talið að félagsmenn stefnanda uppfylli skilyrði lagaákvæðisins um formlega menntun sem jafna má til slíkra starfsréttinda. Laga- og reglugerðarákvæði um ökupróf og ökuréttindi breyta ekki þeirri niðurstöðu. Í munnlegum málflutningi byggði stefnandi á því að skilyrði um formlega menntun samkvæmt 3. tl. 5. gr. laganna bryti gegn jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar, en þeirri málsástæðu var mótmælt af hálfu stefndu sem of seint fram kominni. Kröfu sína um viðurkenningu á samningsaðild studdi stefnandi ekki sérstaklega við 65. gr. stjórnarskrárinnar í málatilbúnaði sínum og verður því fallist á með stefndu að sú málsástæða sé of seint fram komin. Samkvæmt framansögðu uppfyllir stefnandi ekki lagaskilyrði 3. tl. 5. gr. laga 94/1986 og ber því að hafna viðurkenningarkröfu hans um samningsaðild fyrir tilgreinda tíu bifreiðastjóra hjá Strætisvögnum Reykjavíkur.

Af þeirri niðurstöðu leiðir að ekki eru efni til að taka til greina 2. tölulið í dómkröfum stefnanda.

Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður falli niður.


D Ó M S O R Ð :

Stefndu, Reykjavíkurborg og Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar, skulu vera sýkn af kröfum stefnanda, Bifreiðastjórafélagsins Sleipnis, í máli þessu.

Málskostnaður fellur niður.

Efnisorð

Hafa samband

Ábending / fyrirspurn
Ruslvörn
Vinsamlegast svaraðu í tölustöfum